Moda ve Sanat Birlikteliği: Elsa Schiaparelli ve Sürrealist Tasarımaları

Selin Esen Dostoğlu
30 Oca 2022
4 dakikada okunur

Moda ve sanat işbirlikleri günümüzde de bütün hızıyla devam etmekte. Geçen sene bu zamanlarda yayınladığım “Birlikten kuvvet doğar mı? Chicago ve Chiuri” yazımda Dior’un Kreatif Direktörü Maria Grazia Chiuri ve sanatçı Judy Chicago’nun Dior İlkbahar/Yaz 2020 Haute Couture defilesi için olan işbirliklerinden bahsetmiştim. Bu yazıyı yazdığım şu günlerde de Dior’un İlkbahar/Yaz 2022 Haute Couture defilesi gerçekleşti. Moda ve sanat işbirliğini çok seven Chiuri, Dior’un bu defilesinin dekoru için Hintli iki sanatçı olan Madhvi ve Manu Parekh ile işbirliği yaptı. Peki bu işbirlikleri ilk ne zaman ve kimler tarafından başlatıldı? Bu yazıda İtalyan moda tasarımcısı ve couturier Elsa Schiaparelli ve onun tasarımlarını inceleyeceğiz.

Man Ray, Elsa Schiaparelli, Paris, 1934

Elsa Schiaparelli 10 Eylül 1890 yılında Roma’da doğdu. Soylu bir aileden gelen Elsa Roma Üniversitesi'nde Felsefe okudu. Ailesinin baskılarından kurtulmak için 22 yaşındayken İngilterede bebek bakıcılığı işi bulup Londra’ya taşındı. Londra yaşadığı dönemde bol bol müze gezdi ve çeşitli dersler katıldı. İlk kocası akademisyen Count Wilhelm de Wendt de Kerlor ile verdiği derslerin biri sırasında tanıştı ve ailesinin rızası olmasa da onunla evlenip Kerlor’un ailesinin Nice’teki evine taşındılar. 1916’da New York’a taşınmadan önce Paris, Cannes ve Monte Carlo’da yaşadılar.

New York’tan Paris’e gitmek için yaptığı transatlantik yolculuğunda Francis Picabia’nın karısı Gabrielle Picabia ile tanıştı ve yakın arkadaşlıkları başladı. 1922’de Paris’e taşınan Schiaparelli, Dadaistlerin çevresinin bir parçası haline geldi. Bu dönemde henüz moda tasarımı ile ilgilenmeyen Elsa Man Ray’e poz verdi ve ona bir Dada dergisi olan Société Anonyme’nin yayınlanmasına yardımcı oldu. Dadaistlerle geçirdiği bu süre içinde modern modanın kurucularından sayılan ilk couturier’lerden Paul Poiret ile tanıştı ve Poiret’in desteği ile moda kariyerine başladı.

Kariyerinin dönüm noktası 1927’de Vogue dergisinin Schiaparelli’nin yeni koleksiyonu için tasarladığı kazağa yer vermesiyle oldu. Sürrealistlerin trompe l’oeil imajlarından etkilenen Elsa, yakasında beyaz kurdele deseni olan kazağıyla isminin geniş kitleler tarafından duyulmasını sağladı.

Elsa Schiaparelli tasarladığı trompe l’oeil kazağıyla, 1927. Maison Schiaparelli

Elsa Schiaparelli ve Salvador Dali

1934 yılında Time dergisine kapak olan ilk moda tasarımcısı olan Schiaparelli, 1935’ten itibaren Salvador Dali ile birçok işbirliği gerçekleştirdi. İkilinin ilk beraber çalışması üzerinde sahte ıstakoz olan “Lobster Phone” (Istakoz Telefon) isimli parfüm şişesi oldu.

Elsa Schiaparelli Salvador Dalì işbirliği, Lobster phone (Istakoz Telefon), 1935

1937’de Salvador Dali’nin kafasında şapka olarak eşi Gala’nın topuklu ayakkabısıyla çekilmiş fotoğrafını gören Elsa Schiaparelli, Shoe Hat (Şapka Ayakkabı)’yı tasarladı. Biri Siyah kadife topuklu ayakkabı ve diğeri topuğu pembe siyah kadife topuklu olarak tasarlanan bu iki şapka Windsor Düşesi Wallis Simpson gibi sinema yıldızları ve ünlü simalar tarafından giyildi.

1938’de Salvador Dali’nin Three young Surrealist woman holding in their arms skins of an orchestra (1936) isimli eserinden etkilenerek Tear Dress’i (Yolunmuş Elbise) tasarladı. Bu elbise, Dali’nin tablosunda bulunan tenleri yolunmuş kadınlara bir gönderme niteliğindedir. Beyaz kumaşın içinden gözüken fuşya pembe parçalar insan etine benzer ve birçok moda eleştirmeni bu elbisenin faşizim ve İspanya İç Savaşı’na bir eleştiri olduğunu öne sürer.

Elsa Schiaparelli ve Salvador Dalì, Tear Dress (Yolunmuş Elbise), 1938

Schiaparelli’nin yine aynı yıl içinde tasarladığı Skeleton Dress (İskelet Elbise) yine Salvador Dali’nin tablolarındaki figürlerden ilham alır. Vücudu tamamen saran siyah krepe kumaşın üzerindeki kabartmalarla insan iskeletinde bulunan kemikler takip edilebilir. Bu elbisenin diğer bir önemi ise içine girip çıkabilmek için kullanılan fermuar detayıdır. Elbisenin omuz bölgesi ve sağ tarafında bulunan bu siyah plastik fermuarlar elbiseye bir dalgıç kıyafeti giyer gibi girilmesini sağlar. 1930’larda büyük bir tepki alan ve bir gece elbisesi klasmanına uymadığı düşünülen bu elbise Elsa Schiaparelli’nin düşünce ve tasarım tarzının en önemli örneklerinden biridir.

Elsa Schiaparelli ve Salvador Dalì, Skeleton Dress (İskelet Elbise), 1938

Elsa Schiaparelli ve Diğer İşbirlikleri

Elsa Schiaparelli’nin işbirlikleri Salvador Dali ile sınırlı kalmaz. 1937’de yine trompe l’oeil tarzını kullanarak bu sefer de Avangart şair Jean Cocteau ile beraber ceket tasarımları yaparlar. Omuzlarında pembe güller olan iki suratın birbirine baktıkları ve aynı zamanda ortalarında bir vazo deseninin iç içe geçtiği ceket bu beraberliğin önemli parçalarındandır. Alberto Giacometti ise 1938-1939 yılları arasında Schiaparelli için bronz düğmeler tasarlar.

Elsa Schiaparelli ve Jean Cocteau, 1937

Picasso’nun Man Ray’in fotoğrafları için eldiven şeklinde boyadığı ellerden etkilenen Schiaparelli, insan ve hayvan tırnakları olan bir dizi süet eldiven tasarlar.

Solda: Hands painted by Picasso ( Picasso tarafından boyanmış eller), 1935

Sağda: Elsa Schiaparelli, Kış 1936-1937

Schiaparelli’nin bu koleksiyonundan etkilenen Sürrealist sanatçı Meret Oppenheim da eldivenlerin üzerine ipek baskı yaparak veya eldivenlere tahta parmaklar ekleyerek ürettiği eserleriyle beden ve üzerine geçirdiklerimiz algısını sorgular. Schiaparelli’nin tasarımları görüldüğü üzere sadece sanattan aldığı ilhamlar veya işbirlikleri olarak kalmaz, ve kendi moda tasarımlarıyla sanata da ilham kaynağı olur.

Meret Oppenheim, Handschuh, 1985

Elsa Schiaparelli yarattığı marka Masion Schiaparelli olarak tasarım sürecine devam eder. Yeni tasarımlarında da Elsa’nın avangart tasarım çizgisinden çıkmadan ve onun ikonik tasarımlarını yeniden yorumlayarak hala Couture dünyasının önemli isimleri arasında yer almaktadır. Elsa’dan sonra birçok moda tasarımcısı ve sanatçının işbirliğini görürüz. Schiaparelli’yi özel kılan, bu işbirliklerine başlamasıyla birlikte, sanat ve modanın etkileşimine alan açması olmuştur.